مقدمه:
نستعلیق (متشکل از لغات عربی نسخ و تعلیق) یکی از شیوه‌های نگارش خط در خوشنویسی فارسی است. این خط در ایران شکل گرفت و خوشنویسان ایرانی بیشتر با این خط به هنرنمایی می‌پردازند. خط نستعلیق معرف روح و فرهنگ ایرانی است و از آن در نوشتن متن‌های ادبی استفاده می‌شود.
خط نستعلیق نشانه‌ای بارز از طبع و سلیقه زیبایی شناختی ایرانیان است. بی‌شک زیباترین و ظریف‌ترین خط در میان خطوط اسلامی است تا جایی که آن را به‌حق «عروس خطوط اسلامی» لقب داده‌اند.
اثر میرعلی هروی؛ بوستان سعدی، ۹۴۴ ق.، کتابخانۀ مجلس شورا، ش ۱۳۳۶۱.
واضع نستعلیق:
اگر چه میر احمد تبریزی (درگذشت ۸۰۳ ه. ق) را واضع این خط معرفی کرده‌اند اما به نظر می‌رسد که خط نستعلیق پیش از او نیز وجود داشته است. میرعلی هروی در سده هشتم هجری برای اولین بار خط نستعلیق را تحت قاعده و قوانین خوشنویسی درآورده است و به حدی رسانده که به‌صورت خطی مستقل و قابل رقابت با خطوط ششگانه درآید.
در سده دهم هجری میر عماد حسنی قزوینی مشهورترین خوشنویس ایرانی این شیوه‌ی خوشنویسی را به تکامل رساند و در اوج ظرافت و زیبایی قطعاتی ماندگار نوشت. در روند تاریخی خط نستعلیق به دربار گورکانیان هند و کاتبان امپراتوری عثمانی نیز راه یافت که به ویژه در هندوستان آثار ارزنده‌ای از این خط پدید آمد. پس از دوره‌ای از کم بودن ارزش این خط، خط نستعلیق در اوایل دوره قاجار جان تازه‌ای یافت و در اواخر این دوران تحت تأثیر صنعت نوظهور چاپ سنگی تحولی جدید را تجربه کرد. خط نستعلیق در عصر تکنولوژی جدید جایگاه ویژه ی خود را دارد تاجایی که همچنان در پکیج فونت برای سیستم‌های کاربری در آفیس شرکت مایکروسافت بکار می‌رود.
ویژگی‌های نستعلیق:
اغلب محققان بر این باورند که این خط از درآمیختن دو خط نسخ و تعلیق به وجود آمد که «نسخ تعلیق» نامیده شد و بعدها به جهت کثرت استفاده به نام «نستعلیق» شهرت یافت. در کشورهای عربی این خط را «الخط الفارسی» یا گاهی به اشتباه «تعلیق» می‌نامند. خوشنویسان از دیرباز نستعلیق را به سبب زیبایی و ظرافت «عروس خطوط اسلامی» نامیده‌اند.
خوشنویسی استاد فرشاد فردابراهیمی
در نستعلیق، زیبایی و تناسب، هماهنگی و استواری در حد کمال به هم آمیخته‌است. دوایر این خط بسیار زیاد است و عمده حرکات حروف و اجزاء آن بر اساس منحنی‌ها استوار است تا جایی که خطوط مستقیم و صاف بسیار نادر و تقریباً هیچ است. این شیوه از خوشنویسی، فاقد علایم زیر و زبر و پیش است، هرچند در هنگام ضرورت می‌توان از علائم کوچکی بهره برد. نستعلیق برای نگارش حروف ویژه الفبای فارسی مانند «پ»، «چ»، «گ» و «ژ» تناسب کامل دارد و سه نقطه این حروف به‌خوبی در ترکیب‌بندی آن جا می‌گیرد.
مشهور است که نسخ، خطی کامل و متعادل است و تعلیق، خطی تأثیرگذار و حاکم. با ترکیب ویژگی‌های این دو خط، نستعلیق که بسیار نوازشگر، شیک، آرام و ملایم است، به‌وجود آمده‌است. این نوع خط که ایرانی‌ها آن را ترویج داده‌اند تصویری عالی از تمدن و جهان‌دیدگی را به نمایش می‌گذارد.
اثر استاد فرشاد فردابراهیمی، از دیوان شمس تبریزی – غزل 1535
ماخذ:
- فرهنگ عمید
- مرقعات خط
- راهجیری، علی
- منشی قمی، احمد. گلستان هنر
- دانشنامه جهان اسلام
- گروه نویسندگان. (۱۳۹۵). فرهنگ و هنر سال هفتم. تهران
- محمودی، سید مهدی. (۱۳۸۰). رموز خوشنویسی یا اسرار نستعلیق. قم: صاحب‌الزمان.
- شریفی زیندشتی، بهروز. (۱۳۹۰). نظری اجمالی بر مکاتب رایج در خوشنویسی نستعلیق. کتاب ماه هنر.
- شکراللهی طالقانی، احسان‌الله. (۱۳۸۱). رساله تعلیم‌الخط. نامه بهارستان.